Comanagement: de toekomst van ouderenvriendelijke zorg

De vergrijzing vormt een substantiële uitdaging voor gezondheidszorgsystemen wereldwijd. In ons land is dat niet anders. België kampt met een groeiend aantal ouderen met een verhoogd geriatrisch risicoprofiel. Kwalitatieve zorg waarborgen voor deze patiënten vereist een innovatieve benadering. Het AZ Sint-Jan Brugge AV zet in op een comanagementmodel en de ontwikkeling van een ouderenvriendelijke ziekenhuisomgeving om tegemoet te komen aan de complexe zorgnoden van geriatrische patiënten.

Geriatrische patiënten vertonen een reeks specifieke kenmerken die hun zorgbehoeften complex maken. Verhoogde kwetsbaarheid voor klinische achteruitgang, diverse chronische aandoeningen en complexe medicatieregimes, verhoogd risico op medicatiegerelateerde complicaties, vage of atypische symptomen die diagnostiek bemoeilijken, verhoogd risico op functionele achteruitgang en cognitieve stoornissen.

Huidige praktijk en uitdagingen

Het AZ Sint-Jan Brugge AV neemt als supraregionaal ziekenhuis jaarlijks een groeiend aantal geriatrische patiënten op, waarvan meer dan 95 % via de Spoedopname. In 2024 registreerde de dienst Geriatrie 3.987 hospitalisatie- en dagopnames, en dijde zo uit over diverse diensten van het ziekenhuis. Ze is evenwel hierdoor al enkele jaren niet langer ‘een dienst waar patiënten langer verblijven’. De gemiddelde ligduur is teruggebracht tot 12 dagen en is binnen het AZ Sint-Jan Brugge AV vaak zelfs nog korter. Dit bereiken we door een reeks initiatieven zoals strikte evaluatie van de medische noodzaak tot hospitalisatie, inzetten op ontslagplanning vanaf het moment van opname en optimaal gebruik van het geriatrisch dagziekenhuis. Medisch stabiele patiënten keren sneller terug naar thuiszorg, naar hun vertrouwde woonzorgomgeving of worden ontslagen naar revalidatiecentra. Ondanks deze vooruitgang blijven infrastructurele beperkingen en de economische druk op de zorgmiddelen belangrijke uitdagingen. De dienst Geriatrie zal daarom in de toekomst sterk moeten inzetten op comanagement van de oudere zorgvrager binnen alle afdelingen van het ziekenhuis.

Comanagement: een holistische aanpak voor geriatrische zorg

Comanagement in de geriatrische ziekenhuispraktijk is een samenwerkingsmodel waarbij geïntegreerde zorg voor oudere patiënten gedeeld wordt. Geriatrische specialisten en andere betrokken specialisten of afdelingen beheren samen de complexe en vaak multidisciplinaire behoeften van geriatrische patiënten. Oudere patiënten vertonen vaak diverse chronische aandoeningen, functionele beperkingen en een verhoogd risico op complicaties tijdens een ziekenhuisopname. Dat maakt de coördinatie van zorg en de focus op geriatrische syndromen zoals delier, frailty, vallen, ondervoeding, incontinentie en polyfarmacie essentieel. Een individueel zorgplan houdt rekening met zowel medisch-verpleegkundige als psychosociale aspecten, de functionele status en de levensdoelen van de patiënt. Het betrekt ook familieleden en mantelzorgers om ervoor te zorgen dat de zorg aansluit bij de voorkeuren en doelen van de patiënt.

Recente wetenschappelijke studies onderzochten de voordelen van comanagement in de geriatrische ziekenhuispraktijk en toonden positieve resultaten aan. Enkele belangrijke bevindingen zijn:

• Verbeterde functionele status en vermindering van complicaties: een systematische review en meta-analyse uit 2017 concludeerde dat geriatrisch comanagement leidde tot verbeterde functionele status en een verminderd aantal complicaties bij oudere patiënten¹.
• Verkorting van de opnameduur: dezelfde review rapporteerde een significante verkorting van de ziekenhuisopnameduur met gemiddeld 1,88 dagen bij patiënten die geriatrisch comanagement ontvingen¹.
• Toename van ontslag naar geriatrische revalidatie: een retrospectieve cohortstudie uit 2023 onderzocht het effect van standaard geriatrisch comanagement bij cardiologische patiënten van 85 jaar en ouder. De studie vond dat comanagement leidde tot een kortere opnameduur en een toename van het aantal patiënten dat werd ontslagen naar een geriatrische revalidatiefaciliteit².

Dagelijkse praktijk

Het comprehensief geriatrisch assessment vormt de kern van comanagement. Deze eerste stap is cruciaal voor het identificeren van geriatrische patiënten die baat hebben bij een meer geïntegreerd zorgmodel.

De implementatie van comanagement voor oudere patiënten op niet-geriatrische afdelingen van het ziekenhuis start bij een gestructureerde en vroege opsporing van patiënten met een geriatrisch risicoprofiel. Zowel huisartsen als de dienst Spoedopname spelen hierin een essentiële rol. Op Spoed zorgt de aanwezigheid van de liaisonverpleegkundige vanuit de dienst Geriatrie voor een efficiënte triage, waardoor patiënten direct het juiste zorgpad volgen. Dit vermindert onnodige overnamevragen en optimaliseert de patiëntenzorg. In een ouderenvriendelijk ziekenhuis is een ouderenvriendelijke dienst Spoedopname essentieel. Daarom zijn er al verschillende aanbevelingen geformuleerd en besproken, waaronder maatregelen om het verblijf op de spoedeisende hulp beter af te stemmen op de behoeften van kwetsbare ouderen. Voorbeelden hiervan zijn:

• Voldoende dekens om hypothermie te voorkomen
• Beschikbaarheid van hulpmiddelen om mobiliteit te bevorderen
• Een adequaat pijnbeleid
• Voldoende toezicht en eventueel aanwezigheid van een mantelzorger
• Bevordering van de oriëntatie door gebruik van aangepaste klokken, circadiaans licht, en duidelijke pictogrammen en bewegwijzering

Het AZ Sint-Jan Brugge AV past vandaag al comanagement toe op diverse afdelingen. Patiënten ouder dan 75 jaar met fracturen komen op de orthogeriatrische afdeling terecht. Ze ontvangen daar zowel orthopedische zorg als geriatrische begeleiding bij complexe zorgbehoeften, zoals polypathologie, het streven naar behoud van functionaliteit en osteoporosebeheer. De ambitie is om dit model nog uit te breiden naar andere chirurgische diensten zoals Urologie, Algemene- en vaatheelkunde, Cardiochirurgie en Gynaecologie, waar de gemiddelde leeftijd van de patiënt ook aanzienlijk toeneemt de laatste jaren. Overleg rond een ziekenhuisbrede en discipline-overschrijdende aanpak voor ouderenvriendelijke chirurgie is hierbij essentieel. Dit model vermindert de mortaliteit en morbiditeit, verlaagt het aantal complicaties en verbetert de functionaliteit en levenskwaliteit van de patiënt³.

Geriatrisch-chirurgisch comanagement leidt tot de volgende verbeteringen:

• Minder gebruik van katheters en fixatiemateriaal
• Lagere incidentie van postoperatieve pneumonie
• Minder antibioticagebruik
• Verbeterde functionele status door snelle mobilisatie
• Aandacht voor postoperatief delier en pijnbeheer
• Verminderde kans op heropname

Tenslotte biedt het Centrum voor Cognitieve Stoornissen multidisciplinaire en aangepaste zorg voor patiënten via samenwerking met de diensten Neurologie, Psychiatrie-psychosomatiek en Psychologie. Ook de inzet en het gebruik van het geriatrisch dagziekenhuis in kader van een preoperatief geriatrisch assessment zal verder uitgebouwd worden, zoals nu al het geval is voor hartklepvervangingen, mond-, keel- en aangezichtstumoren en electief geplande knie- en heupprothesen. De inzet van een preoperatief geriatrisch assessment is een waardevolle stap om risicopatiënten te identificeren, gedeelde besluitvorming toe te passen en prehabilitatie op te starten⁴.

Ouderenvriendelijk

De dienst Geriatrie van het AZ Sint-Jan Brugge AV gaat in haar beleidsplan met de volle steun van de ziekenhuisdirectie resoluut voor een uitbreiding van comanagementmodellen en de ontwikkeling van een ouderenvriendelijk ziekenhuis. Hierbij krijgt elke oudere zorgvrager de juiste en aangepaste zorg die hij/zij verdient, onafhankelijk van de afdeling waar deze patiënt verblijft. Elke zorgverlener in het ziekenhuis moet ondersteund worden om correcte en aangepaste zorg te kunnen bieden aan de oudere patiënt.

Om deze evolutie te ondersteunen, lopen al verschillende initiatieven. De inzet is meer participatie van mantelzorgers, meer ouderen- en dementievriendelijke chirurgie, de uitbouw van geriatrisch comanagement en een ziekenhuisbreed beleid voor screening en behandeling van osteoporose in het kader van het Capture the Fracture-programma. Bijkomend geeft de geriatrische liaison dagelijks op verschillende niet-geriatrische afdelingen tips rond zorg voor ouderen en de correcte bejegening van de oudere zorgvrager. Zij ontwikkelden ook een minigids voor geriatrische zorg, die elke zorgverlener binnen het ziekenhuis kan gebruiken. Het is belangrijk om nieuwe personeelsleden van bij de aanwerving attent te maken op aangepaste zorg voor ouderen. Daarom organiseert de dienst Geriatrie voor alle zorgverleners binnen het ziekenhuis ook 4 keer per jaar themanamiddagen rond diverse onderwerpen. In de nabije toekomst zullen ook vormingen gemeenschappelijk met het personeel van de Brugse woonzorgcentra en de thuiszorg plaatsvinden.

Daarnaast blijft ook de integratie van nieuwe farmacologische behandelingen een focuspunt. Het Europees Geneesmiddelenagentschap EMA geeft nu toch toestemming om het Alzheimermedicijn Leqembi op de markt te brengen, voor de behandeling van milde cognitieve stoornissen als gevolg van de ziekte van Alzheimer. De dienst Geriatrie zal dit zeker aanbieden en toepassen bij patiënten die hiervoor in aanmerking komen, binnen het samenwerkingsverband in het Centrum voor Cognitieve Stoornissen.

REFERENTIES

1. Bastiaan Van Grootven, Johan Flamaing, Bernadette Dierckx de Casterlé, Christophe Dubois, Katleen Fagard, Marie-Christine Herregods, Miek Hornikx, Annouschka Laenen, Bart Meuris, Steffen Rex, Jos Tournoy, Koen Milisen, Mieke Deschodt, Effectiveness of in-hospital geriatric co-management: a systematic review and meta-analysis, Age and Ageing, Volume 46, Issue 6, November 2017, Pages 903–910, https://doi.org/10.1093/ageing/afx051
2. Raijmann, R.C.M.A., Koek, H.L., Emmelot-Vonk, M.H. et al. Impact of geriatric co-management on outcomes in hospitalised cardiology patients aged 85 and over. Neth Heart J 32, 76–83 (2024). https://doi.org/10.1007/s12471-023-01806-y
3. Van Grootven B, Mendelson DA, Deschodt M. Impact of geriatric co-management programmes on outcomes in older surgical patients: update of recent evidence. Curr Opin Anaesthesiol. 2020 Feb;33(1):114-121. doi: 10.1097/ACO.0000000000000815. PMID: 31789902.
4. Lodge ME, Dhesi J, Shipway DJH, Braude P, Meilak C, Partridge J, Andrew NE, Srikanth V, Ayton DR, Moran C. Core elements of the perioperative medicine for older people undergoing surgery (POPS) model of care. Eur Geriatr Med. 2024 Dec 10. doi: 10.1007/s41999-024-01122-7. Epub ahead of print. PMID: 39654009.