Behandeling van prostaatkanker
Ongeveer 1 op 9 mannen krijgt de diagnose van prostaatkanker. Hoewel prostaatkanker vaak traag evolueert en bij vroegtijdige diagnose goed kan behandeld worden, sterven er in België toch 4 mannen per dag aan uitgezaaide prostaatkanker.
De behandelingsopties voor gelokaliseerde (niet-uitgezaaide) prostaatkanker worden bepaald door de agressiviteit en het stadium van de ziekte, de gezondheidstoestand van de patiënt en de voorkeur van de patiënt en zijn behandelende artsen. In vele gevallen is actief opvolgen (active surveillance) een veilige optie, maar een behandeling met chirurgie of radiotherapie kan noodzakelijk zijn.
Wanneer gekozen wordt voor chirurgie, dan wordt de prostaat volledig verwijderd: de radicale prostatectomie. Dit gebeurt in Brugge sinds 2006 met een operatierobot, waarbij de uroloog een operatierobot bedient nadat 4 robotarmen via kleine openingen (van 8 mm) in het lichaam zijn geplaatst. Sinds april 2025 behoort het AZ Sint-Jan Brugge AV tot de eerste ziekenhuizen in Europa waar gebruik gemaakt wordt van de “Da Vinci Single Port”-robot. Deze innovatieve operatierobot maakt het mogelijk om dezelfde operatie uit te voeren via 1 kleine opening (van 35 mm) in de onderbuik. Voor patiënten betekent dit: minder pijn, slechts 1 litteken en een sneller herstel. Voor de uroloog is er een extra voordeel: tijdens deze procedure kan de prostaat via deze opening makkelijk verwijderd en onderzocht worden.
Prostaatkankerchirurgie is een evenwichtsoefening
De chirurgische behandeling van prostaatkanker is een evenwichtsoefening: het is het zoeken naar een balans tussen het uitvoeren van een oncologisch correcte ingreep, zonder de patiënt op te zadelen met vervelende nevenwerkingen. De uroloog wil vermijden om prostaatkankercellen in het lichaam achter te laten en wil tegelijkertijd de belangrijke structuren die rondom de prostaat liggen zo weinig mogelijk beschadigen, zoals de sluitspier (die belangrijk is voor het vermijden van ongewenst urineverlies) en de zenuwbundels (die voornamelijk belangrijk zijn voor het behoud van de erecties, maar ook om ongewenst urineverlies te vermijden).
Hiervoor maakt de uroloog gebruik van de informatie die hij voor de operatie ter beschikking heeft (zoals MRI van de prostaat, de prostaatbiopsies en het belang dat de patiënt hecht aan zijn seksuele functie) om te beslissen in welke mate de zenuwbundels kunnen worden gespaard. De definitieve beoordeling komt echter pas een week later wanneer de patholoog zijn bevinden rapporteert omtrent de agressiviteit van de prostaatkankercellen (de “Gleason score”), de eventuele doorgroei van prostaatkankercellen door het prostaatkapsel (het “T-stadium”) en de aanwezigheid van prostaatkankercellen in de snijrand. Op het moment dat de uroloog te weten komt dat er toch nog prostaatkankercellen in de snijrand werden aangetroffen, is de patiënt al enkele dagen thuis en is het helaas niet meer mogelijk om alsnog een extra weefsellaag weg te nemen.
NeuroSAFE en “realtime pathologie” optimaliseert de functionele resultaten van prostaatkankerchirurgie
De NeuroSAFE-techniek (Neurovascular Structure Adjacent Frozen-section Examination) is een “realtime pathologie”-protocol dat ontwikkeld werd in de Martini-Klinik in Hamburg (Duitsland) waar ze meer dan 2.000 robotgeassisteerde radicale prostatectomieën per jaar uitvoeren. Met de NeuroSAFE-techniek wordt een zo maximaal mogelijk zenuwsparende operatie uitgevoerd, zonder concessies te doen aan de oncologische veiligheid. (1)
In het AZ Sint-jan brugge AV werd in mei 2025 gestart met een “realtime pathologie”-protocol (gebaseerd op NeuroSAFE) waarbij de prostaat eerst zo zenuwsparend mogelijk uit de patiënt wordt verwijderd. Hierna wordt de precieze locatie van de zone waar de vriescoupe moet genomen worden aangeduid door de uroloog waarna de prostaat naar de patholoog wordt gebracht voor vriescoupeanalyse. Dit proces duurt ongeveer een half uur waarna het resultaat van de vriescoupeanalyse wordt doorgebeld naar de uroloog. Indien de snijranden vrij zijn, dan hoeft er geen aanvullende resectie te gebeuren. Indien er toch prostaatkankercellen in de snijranden werden gevonden, dan kan alsnog een deel of de gehele zenuwbundel worden verwijderd. Op deze manier wordt een oncologisch veilige operatie uitgevoerd met zo maximaal mogelijk behoud van continentie en seksuele functie.
De “da Vinci Single Port”-robot – die sinds april 2025 in het AZ Sint-Jan Brugge wordt gebruikt – laat toe om de prostaat tijdens de procedure makkelijk uit het lichaam te verwijderen (via de kleine opening in de onderbuik), wat ideaal is voor dit protocol.
Er zijn zeker uitdagingen aan integratie van een “realtime pathologie-protocol”. Di vereist een zorgvuldige voorbereiding en samenwerking tussen het urologisch en pathologisch team, wat kan dit leiden tot tijdsverlies in de operatiezaal. Daarnaast komt ook niet elke patiënt in aanmerking, bijvoorbeeld omdat de preoperatieve MRI prostaat reeds duidelijk doorgroei van de tumor in de zenuwbundel laat zien waardoor deze moet worden opgeofferd.
De meerwaarde van het NeuroSAFE-protocol is echter duidelijk aangetoond in een prospectieve studie van University College London Hospitals die recent werd gepubliceerd in Lancet Oncology. (2) In deze studie werden 381 patiënten gerandomiseerd tussen “klassieke radicale prostatectomie” en “NeuroSAFE radicale prostatectomie”. Het gebruik van NeuroSAFE leidde tot betere functionele resultaten (minder urineverlies en een betere erectiele functie).
Conclusie
In mei 2025 werd in het AZ Sint-Jan Brugge AV gestart met een realtime pathologie-protocol (gebaseerd op NeuroSAFE) voor de optimalisatie van de chirurgische behandeling van prostaatkanker. Hierbij wordt tijdens een robotgeassisteerde radicale prostatectomie gebruik gemaakt van vriescoupes om te controleren of de klinisch/radiologisch meest verdacht snijrand vrij is van prostaatkankercellen. Op die manier kan de operatie oncologisch veilig uitgevoerd worden met zo maximaal mogelijk behoud van continentie en seksuele functie.
Referenties
- Schlomm, T. et al. (2012). Neurovascular structure-adjacent frozen-section examination (NeuroSAFE) increases nerve-sparing frequency and reduces positive surgical margins in open and robot-assisted laparoscopic radical prostatectomy: experience after 11 069 consecutive patients. European urology 62(2), 333-340.
- Dinneen, E. et al. (2025). Effect of NeuroSAFE-guided RARP versus standard RARP on erectile function and urinary continence in patients with localised prostate cancer (NeuroSAFE PROOF): a multicentre, patient-blinded, randomised, controlled phase 3 trial. Lancet Oncol S1470-2045(25)00091-9.
