Orofaryngale dysfagie – De detectie en behandeling van slikproblemen

In het AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV wordt sinds de jaren 80 een logopedist betrokken bij de detectie en behandeling van slikproblemen bij patiënten met diverse pathologieën. De dienst Logopedie kreeg het slikbeleid voor het eerst toevertrouwd met de start van de Eenheid voor Beroertezorg. Hierdoor kon de dienst inzichten uitbouwen inzake een veilige en effi ciënte aanpak van dysfagie. Dit heeft geleid tot uniformiteit in de evaluatie en opbouw van orale voeding bij patiënten met slikklachten, die zowel intern als extern dagelijks worden doorverwezen. De opstart van het Oncologisch Hoofd- en Hals Centrum, met een logopedist als care manager, bood een bijkomende kans om de opgedane expertise bij patiënten met mond- en keeltumoren toe te passen.

Waarom aandacht schenken aan een slikprobleem?

Net zoals andere relatief autonome functies (zoals wandelen, spreken, zien, …) wordt het slikken geregeld door ons zenuwstelsel. In de beide hersenhelften en in de hersenstam zijn er centra die willekeurig en reflexmatig bepalen hoe we voedsel van de mond naar de maag brengen. Dit complexe mechanisme kan verstoord zijn, waardoor een patiënt zich gaat verslikken. Dit kan leiden tot luchtweginfecties of zelfs een levensbedreigende aspiratiepneumonie. Naast de slikproblematiek, die van neurogene aard kan zijn (bv. door een beroerte, een neurodegeneratief ziektebeeld, een neurochirurgische ingreep, een hersentrauma, …) of lokaal wordt veroorzaakt (bv. door een tumor in het mond- en keelgebied), kan ook medicatie-inname het centrale zenuwstelsel ongunstig beïnvloeden.

Op de dienst Intensieve Zorgen, waar een hoog aantal patiënten met een tracheacanule verblijft, kan logopedische interventie een bijdrage leveren aan de opstart van orale voeding, om een patiënt zo van een slikpneumonie te behoeden. Pulmonaal belaste patiënten kunnen een verhoogd aspiratierisico vertonen door problemen bij de coördinatie tussen ademhaling en slikken. Bij geriatrische patiënten kan dysfagie zich uiten als een symptoom van een systeemziekte of het kan optreden na een banale ziekte die het slikmechanisme doet decompenseren.

Logopedische screening

Aan het bed van de patiënt of in een poliklinische setting neemt de logopedist relevante medische en paramedische gegevens uit het patiëntendossier nauwkeurig over. De fysieke belastbaarheid en mentale status van de patiënt (i.e. alertheid, aandacht, verwardheid, oriëntatie) en de aanwezigheid van cognitieve of fatische problemen (i.e. taalbegrip en taalproductie) kunnen het onderzoek verstoren. Het zijn belangrijke indicatoren voor een vlotte start van het revalidatieproces; slikoefeningen vragen immers medewerking en inspanning van de patiënt. Instrueerbaarheid en coöperatie zijn dan ook een voorwaarde.

De evaluatie van de orofaryngale sensoriek en motoriek komt tijdens de screening uitgebreid aan bod. De aanwezigheid van een hoestreflex en de bevinding of iemand al dan niet laryngale penetraten kan ophoesten, zijn hierin zeer manifeste aspecten. Een zogenaamde “wet phonation” (een nat, borrelend stemgeluid) kan een klinisch teken van aspiratie zijn. De ademhaling wordt eveneens geobserveerd. Daarnaast dient de logopedist oog te hebben voor het speekselmanagement en nazicht van de mondzorg. Slechte orale hygiëne laat een kolonisatie van bacteriën toe, die in de luchtweg kunnen terechtkomen en er ernstige infecties kunnen veroorzaken.

”FEES” als instrumenteel onderzoek bij de aanpak van dysfagie

Voor een efficiënte diagnostiek en geslaagde revalidatiestart is “FEES” (Flexibele Endoscopische Evaluatie van het Slikken) in samenwerking met de NKO-arts een waardevol instrument. Deze procedure laat toe zicht te krijgen op de faryngale en laryngale anatomie en fysiologie. Radiologische beeldvorming kan bijkomende informatie bieden over de opening van de bovenste slokdarmsfi ncter en de start van de oesofagale fase. Doorheen de behandeling wordt met behulp van FEES elke stap in de consistentieopbouw opgevolgd en worden logopedische technieken (zoals hoofdhoudingscorrecties, compensatietechnieken en fysiologische oefeningen) geëvalueerd. Wanneer FEES geen veilig slikken aantoont, wordt een patiënt voor onbepaalde tijd op NPO (nihil per os) geplaatst. In een aantal gevallen beslist men om een nasogastrische sonde of percutane endoscopische gastrostomiesonde aan te brengen, waarlangs de patiënt wordt gevoed. Indien de toestand van de patiënt het toelaat, wordt de sondevoeding onder logopedische begeleiding weer afgebouwd.

Besluit

Een veilige en efficiënte aanpak van dysfagie binnen het AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV is slechts mogelijk dankzij de ervaring van de logopedist als schakel binnen een multidisciplinair team, waarbij de onmiskenbare samenwerking met de dienst Neus-, Keel- en Oorziekten het beleid mee bepaalt.