Op de dienst Radiologie – Medische Beeldvorming werd in april 2006 een nieuw type CT in gebruik genomen in nauwe samenwerking met de dienst Mond-, Kaak- en Aangezichtschirurgie. De Cone-beam CT van het merk i-CAT, zoals die in het AZ Sint-Jan AV werd aangeschaft laat toe om patiënten in zittende houding te scannen en is het eerste exemplaar van dit type in de Benelux. Gezien het hier om een nieuwe techniek gaat, wensen we deze toch even toe te lichten.
Cone-beam CT versus klassieke CT
Bij een klassieke CT-scanner maakt de detector ééndimensionale (1D) projecties nadat de stralenbundel door het lichaam gepasseerd is. Als de röntgenbuis en detector van de klassieke CT-scanner 360° rond het lichaam van de patiënt roteren, kan men 2D-projecties bekomen. De term ‘volume CT’ duidde bij klassieke CT-scanners op de 3D-visualisatie van een voorwerp. Die visualisatie werd mogelijk nadat verschillende aanliggende (of uit een spiraalscan bekomen) 2D-beelden of projecties werden samengevoegd. Echte ‘volume CT-scanning’ werd pas mogelijk met de komst van de ‘Cone-beam CT’. Bij dit type scanner wordt de stralenbundel van een ‘waaiervorm’ breder geopend tot een bundel met ‘conus’ of ‘piramidale’ vorm. Deze bundel wordt na doorgang door het lichaam geprojecteerd op een 2D-detector (flat panel cesium iodide detector van 20 x 25 cm) in plaats van op een 1D-detector. Wanneer stralenbron en 2D-detector ook nog een rotatie van 360° rond het lichaam maken kan men meerdere 2D-projecties bekomen. Met behulp van speciale reconstructietechnieken leveren die een 3D-volume op, dat gelijk is aan de vele aanliggende beelden die met een klassieke CT werden bekomen.
Daar de patiënt in zittende houding in de posturale positie wordt gescand, worden de weke delen van het aangezicht en de hals niet langer vervormd door de liggende houding, zoals dat bij een klassieke CT wel het geval is.
Toepassingen, voordelen en nadelen
Het grote voordeel van de Cone-beam CT is de indrukwekkende vermindering van de stralingsdosis. De dosis is zestig keer kleiner dan de vroeger routinematig gebruikte stralingsdosis en zes keer lager dan ‘lage dosis CT’.
Wanneer men weet dat bij klassiek onderzoek van de sinussen minstens twee opnamen worden gemaakt is het duidelijk dat er geen echt verschil in bestraling meer is tussen klassieke röntgenopnamen en Cone-beam CT. De keuze is dan snel gemaakt. CT verschaft immers niet alleen veel meer, maar ook meer correcte informatie dan klassieke RX-opnamen (figuur 1). Door deze lage stralingsdosis worden repetitieve CT-onderzoeken van de sinussen (chronische sinusproblemen, CT bij kinderen) en esthetische aangezichtscorrecties (meerdere pre- en postoperatieve follow-up onderzoeken bij vaak zeer jonge patiënten) ethisch aanvaardbaar.
Gezien slechts één rotatie van stralenbron en 2D-detector rond het hoofd van de patiënt nodig is kan de onderzoeksduur ook sterk beperkt worden. Een routineonderzoek duurt slechts 20 seconden, een hoge resolutie onderzoek duurt 40 seconden.
Een ander voordeel van Cone-beam CT is dat de patiënt in zittende houding kan worden onderzocht. Niveaubeelden in de sinussen kunnen hierdoor beter worden herkend en de weke delen van aangezicht en hals kunnen hierdoor in nietliggende houding worden beoordeeld. Dit is een absolute doorbraak in de driedimensionale (3D) planning van gecombineerde profielcorrectie ingrepen (osteotomieën) waarbij gestreefd wordt naar een optimale occlusie (verhouding tussen de tandbogen) en esthetiek van het aangezicht. Daar de patiënt in zittende houding in de posturale positie wordt gescand, worden de weke delen van het aangezicht en de hals niet langer vervormd door de liggende houding, zoals dat bij een klassieke CT wel het geval is.
De introductie van de Cone-beam CT maakt dan ook een routine 3D-planning toegankelijk en ethisch verantwoord voor gecombineerde orthodontisch-chirurgische ingrepen bij elke patiënt. Een bijkomend voordeel is dat er bij een Cone-beam CT minder artefacten zijn ter hoogte van de tandenbogen, bijvoorbeeld veroorzaakt door tandvullingen of orthodontische slotjes. Bovendien kunnen objectieve metingen van zowel de weke delen als de onderliggende beenderige structuren voor en na de ingreep uitgevoerd worden en evidence-based data opleveren (figuur 3).
Gezien het beperkte oppervlak van de detector en de zwakkere stralenbron blijven de toepassingen vandaag beperkt tot het onderzoek van botstructuren zoals de aangezichtsschedel, sinussen, onderkaak en bovenkaak (dentascan) (figuur 2) en kaakkopjes.
Tenslotte nog enkele technische gegevens
- Maximale scan bereik: 22 cm – cephalo-CBCT.
- Resolutie: 0,4 mm, maar kan tot 0,2 mm (hoge resolutie – 40 s scan).
- Gepulseerde belichting: slechts 3,5 s effectieve bestraling gedurende 20 s scan.
Besluit
Algemeen kan verwacht worden dat de Cone-beam CT zal bijdragen tot een betere patiëntenzorg dankzij de indrukwekkend verlaagde stralingsdosis, de unieke toegankelijkheid en de gunstige kostenbaten analyse.
Vanwege de korte onderzoekstijd en de mogelijkheid om het onderzoek zittend uit te voeren (snel plaatsnemen van de patiënt) kunnen Cone-beam CT-onderzoeken dan ook ambulant en indien nodig zelfs zonder voorafgaande afspraak worden uitgevoerd.
